ผ้าทอตีนจก บ้านหาดเสี้ยว งานหัตถศิลป์ที่เป็นเอกลักษณ์ของสุโขทัย

ถักทอภูมิปัญญาท้องถิ่น ผ่าน “ผ้าทอสุโขทัย” งานหัตถศิลป์ที่เป็นเอกลักษณ์

1625727540

ขนาดตัวอักษร

เรียนรู้ต้นกำเนิดของผ้าทอตีนจก ผ้าทอสุโขทัยที่เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่น ซึ่งมีลวดลายงดงาม จากศูนย์หัตถกรรมพื้นบ้านโบราณหาดเสี้ยว อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย พร้อมแนะนำแหล่งทำกิจกรรมท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ กลุ่มผ้าทอ ที่น่าสนใจ

"มรดกโลกล้ำเลิศ กำเนิดลายสือไทย เล่นไฟลอยกระทง ดำรงพุทธศาสนา งามตาผ้าตีนจก สังคโลก ทองโบราณ สักการแม่ย่า พ่อขุน รุ่งอรุณแห่งความสุข" นี่คือคำขวัญประจำจังหวัดสุโขทัย ที่นำเอาของดีของเด็ดประจำท้องถิ่นมานำเสนอ ซึ่งจะเห็นได้ว่ามีงานหัตถกรรมอยู่ด้วย นั่นก็คือ “ผ้าทอตีนจก” อันงดงาม สำหรับ ผ้าทอพื้นเมือง (Native Weaving) เป็นเอกลักษณ์ที่สะท้อนถึงภูมิปัญญาท้องถิ่นในแต่ละพื้นที่ ในจังหวัดสุโขทัยก็มีผ้าทอที่บ่งบอกวิถีชีวิตของแต่ละชุมชน ไม่ว่าจะเป็น ผ้าซิ่นตีนจก ผ้าหมักโคลน และผ้าขาวม้าลายช้าง โดยมีขั้นตอนกรรมวิธีการทำและเทคนิคในการทอผ้าให้เกิดลวดลายต่าง ๆ ซึ่งยังคงได้รับการสืบทอดมายาวนาน มีการผลิต นำไปใช้ และเป็นผลิตภัณฑ์เด่นของจังหวัด อีกทั้งยังก่อเกิดเป็นกิจกรรมท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ ให้นักท่องเที่ยวได้ลงมือทำและเกิดความคิดความรู้สึกบางอย่างกลับไป เอาเป็นว่าไปทำความรู้จักกับผ้าทอพื้นเมือง โดยเฉพาะผ้าทอตีนจกที่เป็นอัตลักษณ์สำคัญของจังหวัดสุโขทัยให้มากขึ้นกันดีกว่า

ภาพจาก phraruangheritage.com

ทำความรู้จักกับผ้าทอตีนจก

หากพูดถึงงานหัตถกรรมของสุโขทัย สิ่งที่หลายคนนึกถึงคงหนีไม่พ้น "ผ้าทอตีนจก" หรือ "ผ้าซิ่นตีนจก" ของชาวไทพวน ณ บ้านหาดเสี้ยว ชุมชนชาวพวนที่อพยพมาจากเมืองพวน แขวงเชียงขวาง สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ในปี พ.ศ. 2387 ช่วงสมัยรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และได้หอบหิ้วเอาวัฒนธรรม ประเพณี รวมถึงวิถีชีวิตของตนเองมาด้วย ทำให้มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว ทั้งภาษาพูด วัฒนธรรม รวมถึงภูมิปัญญาในการทอผ้าอันงดงาม

โดยตามประเพณีแล้วผ้านุ่งของผู้หญิงไทพวนแบ่งเป็น 2 ประเภท คือ ผ้าซิ่นในชีวิตประจำวัน เน้นสวมใส่สบาย คงทน และซิ่นในโอกาสพิเศษที่งดงาม ซึ่งแต่ละประเภทผืนผ้าจะแบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ ส่วนบนที่เรียกว่า "หัวซิ่น" ต้องต่อด้วยผ้าชิ้นหนึ่งเพื่อให้มีความยาวพอดีกับผู้สวมใส่ ส่วนตรงกลางเรียกว่า "ตัวซิ่น" บริเวณนี้จะมีพื้นที่มากที่สุด และส่วนล่างเรียกว่า "ตีนซิ่น" ซึ่งมักจะมีลวดลายที่สวยงาม รวมถึงมีกรรมวิธีการทอแบบต่าง ๆ โดยเฉพาะการ "จก" หมายถึงการใช้วัสดุปลายแหลม เช่น ขนเม่น ดึงยกเส้นด้ายขึ้นมาระหว่างการทอให้เกิดเป็นลวดลาย จึงเรียกผ้านุ่งแบบนี้ว่า "ผ้าซิ่นตีนจก" โดยผ้าซิ่นตีนจกของบ้านหาดเสี้ยวจะมีลวดลายโบราณ แต่ละลายล้วนงดงามและบอกเล่าวิถีแห่งสุโขทัยได้เป็นอย่างดี

นอกจากนี้ในพื้นที่จังหวัดสุโขทัยยังมีผ้าที่เป็นเอกลักษณ์อยู่อีก 2 แบบ ได้แก่

ผ้าหมักโคลน อีกหนึ่งภูมิปัญญาของลูกหลานพระร่วง ในการก่อกำเนิด "ผ้าหมักโคลน" โดยมีจุดเริ่มต้นจากการสังเกตของชาวนา ที่เห็นว่าเวลาใส่เสื้อผ้าไปดำนา บริเวณที่มักจะจมอยู่ในดินโคลนนั้นจะมีเนื้อผ้าที่นุ่มกว่าส่วนอื่น ๆ จึงเกิดความคิดนำผ้าไปหมักใส่ในน้ำโคลน เพื่อทำให้เส้นใยผ้านุ่มกว่าเดิม จนกลายเป็นเอกลักษณ์ที่สำคัญของบ้านนาต้นจั่น อำเภอศรีสัชนาลัย เพราะเป็นการย้อมด้วยโทนสีแนวธรรมชาติ และทอด้วยลวดลายโบราณสวยงาม คล้ายกับผ้าซิ่นตีนจก สร้างคุณค่าของผืนผ้าเพิ่มขึ้น นอกจากนี้ยังมีผลิตภัณฑ์ผ้าหมักโคลนหลายรูปแบบให้เลือก ไม่ว่าจะเป็นเสื้อผ้า ผ้าเมตร กระเป๋า และผ้าพันคอ เป็นต้น

ผ้าขาวม้าลายช้าง-ลายม้า หนึ่งในผลผลิตที่ต่อยอดมาสร้างรายได้ให้กับบ้านหาดเสี้ยว ที่สะท้อนความผูกพันกับสัตว์ทั้งสองชนิด ที่ในอดีตชาวหาดเสี้ยวนำมาใช้แรงงานและการคมนาคมขนส่ง มีการนำลายช้างและม้าไปใส่ไว้ในผืนผ้าหลายแบบ ทั้งผ้าห่ม ผ้าเช็ดหน้า ผ้าที่ใช้ในพิธีกรรมต่าง ๆ หรือแม้แต่สำหรับคนรักย่าม ย่ามหาดเสี้ยวก็โดดเด่นสะดุดตาด้วยลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์

กิจกรรมท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์เกี่ยวกับผ้าทอ

การเรียนรู้ถึงกระบวนการผลิตผ้าทอสุโขทัย เป็นหนึ่งในกิจกรรมท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ ที่องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) หรือ อพท. โดยสำนักงานพื้นที่พิเศษ 4 เข้ามาช่วยพัฒนาและส่งเสริม จากผ้าทอพื้นบ้านสู่การต่อยอดมาทำผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ ที่ตัดเย็บอย่างประณีต ไม่ว่าจะเป็นเสื้อผ้า กระเป๋า ที่นอน ผ้าห่ม ผ้าคลุมไหล่ และย่าม เป็นต้น ซึ่งสามารถไปเรียนรู้และซื้อสินค้าได้ที่

ผ้าทอตีนจก : กลุ่มศูนย์หัตถกรรมพื้นบ้านโบราณหาดเสี้ยว (สุนทรีผ้าไทย)
ที่ตั้ง : 329 หมู่ 9 ตำบลหนองอ้อ อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย
เฟซบุ๊ก : สุนทรีผ้าไทย ศูนย์หัตถกรรมพื้นบ้านโบราณหาดเสี้ยว
ผ้าหมักโคลน : ศูนย์ผ้าหมักโคลนบ้านนาต้นจั่น
ที่ตั้ง : หมู่ที่ 5 ตำบลบ้านตึก อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย
เฟซบุ๊ก : ผ้าลายขิด หมักโคลนบ้านนาต้นจั่น จ.สุโขทัย
ผ้าทอพื้นเมือง-ย้อมสีจากธรรมชาติ : กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรเวียงชัย
ที่ตั้ง : หมู่ที่ 2 บ้านแม่ราก ตำบลป่างิ้ว อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย
โทรศัพท์ : อบต.ป่างิ้ว 0 5563 0064, 08 9272 5228, 08 9281 5689
ผ้าทอยกดอก : กลุ่มผลิตผ้าทอพื้นเมืองบ้านโซกม่วง
ที่ตั้ง : 514 หมู่ 12 บ้านโซกม่วง ตำบลทุ่งเสลี่ยม อำเภอทุ่งเสลี่ยม จังหวัดสุโขทัย
ผ้าพื้นเมือง (ผ้าทอตัวหนังสือ ผ้าถุง ผ้าขาวม้า และผ้าห่ม) : กลุ่มทอผ้าบ้านไร่
ที่ตั้ง : 76 หมู่ 5 (บ้านไร่ใต้) ตำบลบ้านไร่ อำเภอศรีสำโรง จังหวัดสุโขทัย
โทรศัพท์ : 0 5568 5308