องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษ เพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน)

มาแอ๋วศรีดอนชัย เหมือนได้ไปสิบสองปันนา

มาแอ๋วศรีดอนชัย เหมือนได้ไปสิบสองปันนา

ชุมชนบ้านศรีดอนชัย ตำบลศรีดอนชัย อำเภอเชียงของ จังหวัดเชียงราย เป็นชุมชนไทลื้อที่อพยพมาจากสิบสองปันนา สาธารณรัฐประชาชนจีน มีอัตลักษณ์โดดเด่นในด้านภาษาพูด การแต่งกาย วัฒนธรรม ยังคงรักษาภาษาไทลื้อ การแต่งกายด้วยผ้าทอไทลื้อ ขนบธรรมเนียม ประเพณี ดั้งเดิมไว้ ดังสโลแกน “มาศรีดอนชัย เหมือนได้ไปสิบสองปันนา”  

ที่มาของชื่อหมู่บ้านศรีดอนชัย เนื่องจากบริเวณหมู่บ้านศรีดอนชัยเป็นพื้นที่ลุ่มๆ ดอนๆ  และมีต้นศรีมหาโพธิ์ หรือ เก๊าศรี อยู่จำนวนมากอยู่รอบๆ หมู่บ้าน และคนทั้งหมดในหมู่บ้านมีนามสกุลเดียวกัน คือ วงค์ชัย จึงกลายมาเป็นชื่อหมู่บ้านศรีดอนชัย เมืองสำคัญของของชาวไตลื้อหรือไทลื้อในประเทศไทย

แม้กาลเวลาจะผ่านไป บ้านศรีดอนชัยยังคงวิถีชีวิตของคนไทลื้อ สืบสานประเพณี วัฒนธรรมต่างๆ เอาไว้ ไม่ว่าจะเป็นภาษาไทลื้อ การแต่งกาย ประเพณี วัฒนธรรม รวมไปถึงอาหารการกินต่างๆ แล้ว ผ้าทอไทลื้อถือว่าเป็นผ้าทอมือที่สวยงามสีสันจัดจ้าน และมีเรื่องราวที่ฟังแล้วต้องอยากเป็นเจ้าของสักผืนทีเดียว

ชาวชุมชนบ้านศรีดอนชัย  มีอาชีพหลักทำเกษตรกรรม พอว่างจากการทำเกษตรกรรม ก็จะมาทอผ้า   ซึ่งผ้าทอของชุมชนบ้านศรีดอนชัยจะเอกลักษณ์ที่ไม่เหมือนใคร ที่รู้จักกันว่า “ลายน้ำไหล” ในสมัยก่อน ชาวไทลื้อ จะทอผ้าและตัดเย็บ ไว้ใช้เอง โดยเริ่มตั้งแต่กระบวนการ ปลูกฝ้าย ปั่น ทอผ้า และนำมาตัดเย็บ เพื่อใช้ในชีวิตประจำวัน ภายในครอบครัวของตัวเอง ซึ่งครัวเรือนเกือบทุกหลัง จะมีกี่ไว้สำหรับทอผ้า ผู้หญิงชาวไทลื้อ เกือบทุกหลังคาเรือนจะมีอาชีพทอผ้าเป็นอาชีพเสริม หลังจากที่ว่างจากการทำนา โดยการทอผ้า ได้รับการถ่ายทอดจากบรรพบุรุษ ในอดีตลวดลายของผ้าทอไทลื้อ จะไม่มีลวดลายมาก ในปัจจุบันได้มีการคิดค้นลายใหม่ ๆ ที่เป็นเอกลักษณ์ของชุมชน เช่น ลายน้ำของสิบสองปันนา ลายดอกไม้ ลายวิถีชีวิต

นอกจากนี้ชุมชนยังมีประเพณีดั้งเดิมที่ทำสืบทอดกันมา เช่น พิธีกำบ่อ หรือ ประเพณีกำบ่อ พิธีสืบชาตา ประเพณีตานธรรมไทลื้อ ประเพณี 12 เดือน โดยเฉพาะ ประเพณี “จุลกฐินถิ่นไทลื้อศรีดอนชัย” รวมทั้งมีแหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม และประวัติศาสตร์ อาทิ วัดท่าข้ามศรีดอนชัย ศูนย์การเรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่น เช่น พิพิธภัณฑ์ลื้อลายคำ เฮือนไทลื้อ 100 ปี (เฮือนเอื้อยคำ) ศูนย์สตรีทอผ้าศรีดอนชัย ศูนย์เรียนรู้ทอผ้าไตลื้อ บ้านแม่ครูดอกแก้ว ธีระโคตร และกลุ่มสัมมาชีพชุมชนบ้านศรีดอนชัย เป็นต้น

แหล่งท่องเที่ยวและกิจกรรมท่องเที่ยวของชุมชนบ้านศรีดอนชัย 

เมื่อมาเที่ยวชุมชนบ้านศรีดอนชัย จุดแรกที่จะพาแวะ คือ วัดท่าข้ามศรีดอนชัย เป็นที่ประดิษฐานพระสุพรรณรังสีศากยมุนี หรือชาวบ้านเรียกว่า หลวงพ่อยิ้ม ที่มีความอ่อนช้อย สวยงาม มีพระพักตร์ลักษณะยิ้มแย้ม ใครได้มาสักการะจะหมดทุกข์พบสุข พระพุทธมะโนนัยมุนี หรือหลวงพ่อสมหวัง พระไม้แกะสลักจากต้นขนุนทั้งต้น ประดิษฐานอยู่ในอาคารอุโบสถกลางน้ำ มีความเชื่อว่า ใครมาสักการะบูชา จะสมหวังตามสมญาท่าน และพระธาตุยิ่งเมืองไต ซึ่งเป็นพระธาตุที่ศักดิ์สิทธิ์คู่ชุมชนศรีดอนชัย 

ภายในวัดท่าข้ามศรีดอนชัย เป็นจุดต้อนรับนักท่องเที่ยวที่นักท่องเที่ยวเดินทางมาท่องเที่ยววิถีชีวิต มีศูนย์วัฒนธรรมไทลื้อ เฮือนไทลื้อโบราณจำลอง อุโบสถกลางน้ำ และภาพเก่าเล่าขาน ตำนานไทลื้อ เป็นแหล่งข้อมูลที่เรียนรู้ของคนในหมู่บ้านและนักท่องเที่ยว

กลุ่มทอผ้าไตลื้อ ครูดอกแก้ว  จัดตั้งโดย แม่ครูดอกแก้ว ธีระโคตร โดยแม่ครูดอกแก้วทำหน้าที่เป็น ผู้ถ่ายทอดเทคนิคการทอผ้า และการย้อมเส้นด้ายด้วยสีธรรมชาติที่หาได้ในท้องถิ่น เกิดลวดลายที่มีความละเอียดประณีต ผ่านกระบวนการทอมือสร้างลวดลายอันเป็นเอกลักษณ์ จากนั้นนำมาแปรรูปตัดเย็บตามความต้องการครูดอกแก้ว ซึ่งความรู้นี้ได้รับการถ่ายทอดมาจากแม่และยาย ในปี 2567 ได้รับการเชิดชูเกียรติจากสถาบันส่งเสริมศิลปหัตถกรรมไทย (องค์การมหาชน) เป็น “ครูช่างศิลปหัตถกรรม” เพื่อสืบสานงานหัตกรรมในท้องถิ่นให้คงอยู่และมีกระบวนการส่งต่อองค์ควารู้จากรุ่นสู่รุ่นสืบไป

ภายในกลุ่มทอผ้าไตลื้อ ครูดอกแก้ว นอกจากจะมีกิจกรรมย้อมผ้าสีธรรมชาติ และผลิตภัณฑ์ชุมชนได้แปรรูปเป็นเสื้อผ้าที่ทันสมัยแล้ว ยังมีกิจกรรมการท่องเที่ยว “กิจกรรมเย็บย่ามไทลื้อ” ที่ให้นักท่องเที่ยวได้ทดลองฝีมือในการเย็บกระเป๋า โดยมีแม่ครูดอกแก้ว ครูช่างศิลปหัตถกรรม มาสอนเองกับมือ และนักท่องเที่ยวสามารถนำกลับไปได้เลย

กลุ่มสัมมาชีพชุมชนบ้านศรีดอนชัย กลุ่มแปรรูปผลิตภัณฑ์จากผ้าทอบ้านศรีดอนชัย เป็นสถานที่เรียนรู้การแปรรูปผลิตภัณฑ์จากผ้าทอ ซึ่งกลุ่มจะนำผ้าทอไทลื้อ มาแปรรูปเป็นของที่ระลึก และผลิตภัณฑ์ต่างๆ เช่น ตุ๊กตาไทลื้อ ตุ๊กตาพวงกุญแจ กระเป๋าเกลียวไทลื้อ ลูกช่วง เครื่องประดับ และตุ๊กตาเครื่องรางตัวลวงน้อยและนางนก เพื่อเป็นของฝากของที่ระลึกของชุมชนฯ โดยนักท่องเที่ยวสามารถลงมือทำผลิตภัณฑ์จากผ้าทอ และนำกลับไปเป็นของที่ระลึกได้

ภายในกลุ่มสัมมาชีพชุมชนบ้านศรีดอนชัย ยังมีกิจกรรมการท่องเที่ยว “กิจกรรมลูกช่วงสื่อรักไทลื้อ” ที่ให้นักท่องเที่ยวได้ลงมือทำ และนำกลับไปเป็นของที่ระลึกได้ “ลูกช่วง” หรือ “หมากกอน” คือ การละเล่นแบบดั้งเดิมของไทลื้อที่ใช้สื่อสารความรักและความสัมพันธ์ระหว่างหนุ่มสาวในอดีต เป็นการแสดงออกถึงความรู้สึกและเป็นการเริ่มต้นความสัมพันธ์ โดยจะใช้ลูกช่วงโยนกันระหว่างหนุ่มสาวเพื่อสื่อสารความรักและความผูกพัน

ศูนย์ทอผ้า กลุ่มสตรีศรีดอนชัย  เป็นสถานที่เรียนรู้ การทอผ้าทอมือ  ซึ่งผ้าทอมือของชาวไทลื้อศรีดอนชัย นิยมทอผ้าลวดลาย ที่เรียกว่า “ลายเกาะ” โดยใช้เทคนิค เกาะ ล้วง จก บิด มีลวดลายขนาดใหญ่อยู่ตรงกลางตัวซิ่น มีความเป็นเอกลักษณ์อันโดดเด่นเฉพาะตัว ที่สืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบัน หรือที่รู้จักกันว่า “ลายน้ำไหล” ปัจจุบันศูนย์สตรีทอผ้าศรีดอนชัย มีผลิตภัณฑ์ผ้าทอ ที่หลากหลาย ได้แก่ ผ้าซิ่นไทลื้อ เสื้อผ้าเครื่องแต่งกายแบบไทลื้อ  และสินค้าของขวัญของที่ระลึก และมีการสาธิตทอผ้าที่ศูนย์ผ้าทอสตรีศรีดอนชัยด้วย และศูนย์สตรีทอผ้าศรีดอนชัย ได้รับรางวัลเหรียญทอง พระราชทาน จากการประกวดผ้าลายพระราชทาน “ลายดอกรักราชกัญญา” และงานหัตถกรรม ระดับประเทศ ประเภทผ้าเทคนิคเกาะ/ล้วง ชื่อผลิตภัณฑ์ “รักราชกัญญาคล้องใจประชาเป็นหนึ่ง”

เฮือนไทลื้อ 100 ปี (เฮือนเอื้อยคำ) เป็นบ้านไทลื้อโบราณที่ยังมีชีวิตอยู่จริง และเป็นหลังเดียวที่ยังมีอยู่และยังคงรักษาไว้ซึ่งเป็นอัตลักษณ์ของชาวไทลื้อ โดยภายในบ้านหลังนี้มีการจัดแสดงเครื่องมือ เครื่องใช้ ที่สร้างจากภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ นอกจากนี้ ยังมีการจัดแสดง จำหน่ายเครื่องแต่งกายของชาวไทลื้อ และปัจจุบันเจ้าของบ้านยังพักอาศัยอยู่จริงและเจ้าของบ้านเปิดประตูต้อนรับแขกแก้วด้วยรอยยิ้มอันแสนอบอุ่น และเปิดเป็นโฮมสเตย์ต้อนรับนักท่องเที่ยวด้วยเช่นกัน ซึ่งเจ้าของบ้านยังมีกิจกรรมให้นักท่องเที่ยวได้ลองเป็นไทลื้อสักวัน โดยการให้นักท่องเที่ยวได้แต่งชุดไทลื้อ และถ่ายภาพภายในเฮือนไทลื้อ กลับไปเป็นของที่ระลึก

พิพิธภัณฑ์ลื้อลายคำ เป็นพิพิธภัณฑ์ที่จัดแสดงประวัติความเป็นมาของชาวไทลื้อ ผ้าทอไทลื้อ เสื้อ ผ้าซิ่น และยังเป็นที่เก็บรวบรวมผ้าทอไทลื้อโบราณ ของคุณสุริยา วงค์ชัย ลูกหลานไทลื้อรุ่นปัจจุบัน ที่อยากให้มรดกวัฒนธรรมผ้าทอไทลื้อ สืบทอด สานต่อ ไปยังรุ่นต่อไป นอกจากนี้ บริเวณด้านหลังของพิพิธภัณฑ์ ยังมีร้านกาแฟ “ซังวา คาเฟ่” เป็นคาเฟ่ที่นำศิลปะไทลื้อมาประยุกต์ สร้างบรรยากาศเหมือนได้นั่งจิบกาแฟอยู่ในบ้านไทลื้อโบราณ ด้านหน้ามีระเบียงยื่นออกไป มองเห็นวิว เปิดโล่งกว้าง ถ้ามายามบ่ายๆ ในช่วงฤดูทำนา ก็จะเห็นบรรยากาศนาข้าวสวยๆ  

เพราะบ้านศรีดอนชัย มีวิถีชีวิตที่เรียบง่ายและมีความสุข ทำไร่ทำนา และทอผ้า เสน่ห์ของบ้านศรีดอนชัย คือ ภูเขาสูงสุดลูกหูลูกตา นาข้าวเขียวชอุ่มในปลายฝนต้นหนาว ลมเย็นๆ ริมแม่น้ำอิง แม่น้ำสายหลักสี่หล่อเลี้ยงชีวิตและวิถีคนในชุมชนและผ้าผืนงามที่คนซื้อยอมใช้เวลารอนับปี หลายคนที่มาครั้งแรก กลับมาหาเราอีกเกือบทุกคน 

“ลองมาเป็นไทลื้อสักวัน แล้วจะหลงรักศรีดอนชัย”

    
ชุมชนบ้านศรีดอนชัย (ไทลื้อศรีดอนชัย)
ตำบลศรีดอนชัย  อำเภอเชียงของ จังหวัดเชียงราย
ติดต่อสอบถาม    พ่อหลวงสมชาย วงค์ชัย  ประธานกลุ่มฯ
                     โทรศัพท์  08 9560 1908  
                     นายวริศพันธ์ กุลถิรวัฒนสิริ  ฝ่ายประชาสัมพันธ์และประสานงาน
                     โทรศัพท์ 089 777 3510
Facebook        ชุมชนศรีดอนชัยไทลื้อ จ.เชียงราย sridonchai tailue Community, Chiangrai

อัลบั้มภาพ